Jency polscy 

w niewoli sowieckiej w 

1939 roku 

  © author Bogdan Konstantynowicz

General Władysław Eugeniusz Sikorski

Zamach stanu generala Wladyslawa Sikorskiego we wrzesniu 1939 roku

Zbrojna agresja Zwiazku Sowieckiego na Polske we wrzesniu 1939 roku a stan wojny z Sowietami po 1939.

   Walki generala Franciszka Kleeberga pod Wlodawa, Parczewem, Kockiem, Lukowem i Zelechowem. Autor Bogdan Konstantynowicz

  New website! © author Bogdan Konstantynowicz

  © Kampania wrzesniowa 1939 roku

Lącznie w Polsce sowieci wzięli do niewoli 466 tysiecy obywateli polskich, sami tracąc do 10.000 zabitych i rannych. Wg innego zrodla, Armia Czerwona zarejestrowala jako jencow 453 tysiace zolnierzy, w tym Front Bialoruski 60 tys., a Front Ukrainski az od 388 do 394 tysiecy jencow; kolejne zrodlo o sowietach: "bezpośrednio wziętych podczas działań" zbrojnych bylo okolo 181.000 obywateli polskich. Niemcy do wieczora 16 wrzesnia wzieli do niewoli tylko 124 do 150 tysiecy, a lacznie podczas tej kampanii 587 tysiecy obywateli polskich (+ ponad 1 tys. do niewoli slowackiej); tak wiec od 17 wrzesnia to Rosjanie wzieli wiecej zolnierzy do niewoli, niz Niemcy. Wedlug prof. Pawla Piotra Wieczorkiewicza piszacego to w 2001 roku, "... do niewoli niemieckiej dostało się okolo 420000 ludzi ... Wedle szacunkowych danych opór przeciwko bolszewikom kosztował ok. 6000 - 7000 zabitych i zamordowanych, oraz - jak podawały zawyżone sprawozdania RKKA - 575000 jeńców (w tym 240000 - 250000 z formacji regularnych) ... Sowieci brali do niewoli junaków Przysposobienia Obronnego, a także wszystkich umundurowanych funkcjonariuszy państwowych: policjantów, strażaków, kolejarzy, pracowników poczty, a nawet harcerzy. Część z nich, zwłaszcza Ukraińców, Białorusinów i innych mieszkańców Kresów, po uprzedniej filtracji zwolniono na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKPb, a ponad 40000 przekazano Niemcom ... co najmniej 22000 jeńców, przede wszystkim oficerów, trafiło później ... do Katynia, Miednoje, Charkowa i innych miejsc masowego ludobójstwa ... W katyńskiej hekatombie zginęli m.in. ... generałowie Kazimierz Orlik - Łukoski (Grupa Operacyjna 'Jasło'), Konstanty Plisowski, Franciszek Sikorski, Skuratowicz i Smorawiński oraz pułkownicy Schwarzenberg - Czerny, Szafran, Alojzy Wir - Konas (38 DPRez.) i Kazimierz Żelisławski (dowódca Nowogródzkiej BK po Andersie) ...".

Z ulotki sowieckiej, ktora dotyczyla liczby wzietych do niewoli polskich zolnierzy w dniach 17 do 19 wrzesnia w Polsce pld. - wsch., a datowanej na dzien 19 września 1939 roku można  wnioskować, że dnia 16 września w garnizonach: Tarnopol, Halicz, Równe i Dubno było 60.000 żołnierzy, z  tego mniej więcej 15.000 w  Tarnopolu.  Z Niemcami walczyło dnia 16 września 25 dywizji, a na wschodzie kraju organizuje się 300.000 armia rezerwowa (wg Jan Jarecki). Przykladowo w bardzo silnym garnizonie Wlodzimierz Wolynski bylo, wedlug swiadkow - wraz z okolicami - od 20 do 30 tysiecy polskich zolnierzy rano 17 wrzesnia 1939 roku; wedlug gen. Juliusza Kleeberga dnia 16 wrzesnia bylo we Wlodzimierzu Wolynskim 10.000 uzbrojonych zolnierzy piechoty oraz 8 baterii artylerii; wedlug Ryszarda Szawłowskiego we Włodzimierzu było 20 haubic 155mm i 30 do 40 dział 75 / 100mm; wedlug "PSZ" we Włodzimierzu Wolynskim było 40 dział 75 / 100mm i kilka dział ciężkich; Grupa "Włodzimierz" plus jednostki w tym rejonie, to: OZ 27 DP czyli 12 batalionow po 400 żołnierzy uzbrojonych z magazynow w Zamościu i skladnicy nr 2 w Stawach, OZ Artylerii Lekkiej nr 2 i CWArt. czyli do 2.000 żołnierzy uzbrojonych oraz 27 dzial 75 mm, 8 dzial 100 mm i 2 dziala 155 mm plus amunicja z Brześcia, OZ Wołyńskiej BK czyli ponad 3.000 ludzi plus baon marszowy 43 pp, OZ Artylerii Konnej nr 2, OZ Artylerii Ciężkiej nr 1. W tym dniu 16 wrzesnia we Lwowie bylo kilkadziesiąt tysięcy dobrze uzbrojonych zolnierzy plus od dnia 19 września trzy pociągi ewakuacyjne z Radomia, Dęblina i Starachowic. W nocy z 18 na 19 września od strony Brodów w kierunku Lwowa szla kolumna ponad 12 tysiecy polskich zolnierzy, uzbrojonych w 12 tysięcy karabinów, 26 dział, 275 karabinów maszynowych, 32 samochody i 1200 koni. Siły na Polesiu, powiekszone dwoma batalionami morskimi 14 wrzesnia tj. prawie 1500 ludzi, liczyly: 25 batalionow piechoty plus 9 pułków kawalerii oraz 8 innych batalionów, wraz z co najmniej 10 moździerzami i 61 działkami ppanc., dodatkowo Flotylla Pińska, czyli 90 jednostek bojowych, pomocniczych i szpitalnych i około 30 dział, kilkanaście działek ppanc., ponad 2000 ludzi. Dnia 16 września jednostki Frontu Północnego gen. Dąb Biernackiego, to 13 WJ, czyli równowartość 9 dywizji: 1, 10, 33, 41, 39 i Kombinowana DP, oraz brygady piechoty: 29, 3; brygady kawalerii: Mazowiecka, Nowogrodzka, Wolynska, Kresowa i Kombinowana BK Zakrzewskiego wraz z grupa pplka Wani (4 pulki kawalerii, 2 bataliony piechoty i 9 czolgow); lubelskie bataliony wartownicze; największą wartość miała 39 DP. Kolejną dywizją była Kombinowana DP gen. Jerzego Wołkowickiego, tj. 13 i 19 BP oraz oddzialy płk. Ocetkiewicza, razem 14 batalionów piechoty, dwa szwadrony kawalerii, 30 dział artyleryjskich w tym artylerii ciężkiej 26 dział oraz 4 haubice 100 mm i 4 działa plot. kal. 75 mm. Lącznie Front Północny: około 195 lekkich dział plus artyleria piechoty, 62 działa ciężkie i 6 najcięższych, 87 batalionów i pułków kawalerii. Razem od 100 tysiecy do 130 tysiecy w dniach 18 / 20 wrzesnia 1939 roku. "Gen. Korytowski z wojskami w rejonie Równego miał przed 17 wrzesnia rozkaz organizowania obrony ppanc. na linii rzeki Styr", wedlug Domen123. Na Przedmościu Rumunskim liczba polskich zolnierzy wzrosła z 40 tysięcy w dniu 14 września, do okolo 170 tysięcy w dniu 17 września, a do 19 wrzesnia przybywali tam jeszcze kolejni żołnierze. Inne zrodlo podaje: "9 września WP liczyło  jakieś 950.000 żołnierzy, 17 września ciągle mieliśmy jakieś 730.000, a 23 września walczyło jeszcze ok. 330.000 - a więc właściwie więcej niż wzięło udział w walkach 1 września. (...) wieczorem 28 września pozostało 55 tysięcy (wg mnie Kleeberg mial w tym momencie wraz z Dyw. Kawal. "Zaza" 25 / 28 tys., ale potem az do 08 pazdziernika pod Lukowem zwalniano wielu do domu, a Zieleniewski mial ponad 15 tys. ludzi, chociaz liczba broni wzietej przez sowietow daje co najmniej 30.000 polskich zolnierzy; plus Anders i Hel; Modlin to jeszcze 6.000 polskich zolnierzy mimo, ze skapitulowal tez 28 wrzesnia!)  walczących żołnierzy - wraz z kapitulacją Warszawy walki zaprzestało 122 tysiące - jeszcze wieczorem 26 września stan WP wynosił ok. 235 tysięcy wojska (...)". 

Dnia 21 września 1939, kiedy do Grodna wkroczyła Armia Czerwona i do wieczora zajęła miasto, sowieckie dowództwo podało, że do tej pory "oddziały radzieckie wzięły do niewoli 120.000 polskich oficerów i żołnierzy" lub nawet 174 tysiące Polakow oraz zdobyly 380 dział; roznica 54 tysiecy zolnierzy daje sie wylącznie wytlumaczyc faktem wzajemnego przekazywania jencow przez obu agresorow. Podaje sie tez 174.000 jencow na dzien 22 wrzesnia. W samym Wilnie sowieci wzięli do niewoli okolo 10.000 polskich żołnierzy i oficerów. W Dubno, po rozbrojeniu dwoch pułkow piechoty, bolszewicy wzięli do niewoli 5.800 żołnierzy i 500 oficerów polskich; w rejonie Łucka wzięli do niewoli 9.000 żołnierzy i 1000 oficerów polskich; w Haliczu sowieci wzięli do niewoli 20.000 żołnierzy polskich, a w tym samym dniu Armia Czerwona dotarla juz do Sokala nad Bugiem, Brodów i Rohatynia; wedlug meldunku Timoszenki do Szaposznikowa, juz dnia 19 września 1939 roku sowiecka brygada pancerna zajęła Włodzimierz Wołyński i wzięla do niewoli pierwszych 6.000 jeńców. Dla przykladu: "... dnia 18.09 oddziały korpusu (sowiecki 25 Korpus Czolgow) ... zdobyły Monasterzyska, gdzie rozgromiono i wzięto do niewoli 54 pp, sztab 12 DP i 8 Poznański oddział zmotoryzowany, ogółem ok. 5000 ludzi (172 oficerów)"; inny cytat o sowieckim korpusie pancernym: "... od 16.09 a kończąc na 23.09 korpus codziennie dokonywał przemarszów. W tym czasie pokonano ok. 450 km. W trakcie operacji korpus zdobył w walce miasta Czortków, Buczacz, Monasterzyska, Halicz, Bursztyn, Bolszowce, w których wzięto do niewoli ok. 1100 oficerów, 81 żandarmów, 12.000 żołnierzy".

Tak np. z Armii "Krakow" i innych oddzialow generala Piskora, do 19 wrzesnia wlacznie Niemcy wzieli tylko ok. 8 tys. jencow, dnia 20 wrzesnia dalsze 11 tys - 20 tys., a lacznie poszlo do niemieckiej niewoli 50 tysiecy zolnierzy miedzy 17 a 21 wrzesnia, a miedzy 21 a 22 wrzesnia dalsze 30 tysiecy; podobnie podaje Piekalkiewicz pisząc o 60 tysiącach jencow (55DP rozwiązano w nocy 22 na 23 wrzesnia o kilka kilometrow na zachod od Tomaszowa Lubelskiego we wsi Ulow, co podwyzszylo liczbe jencow skladających bron przed Niemcami dopiero 23 wrzesnia do 60 tysiecy - jednak 11 tys. przekazano sowietom tego dnia 23 wrzesnia) w dniu 20 wrzesnia na obszarze I Bitwy o Tomaszow Lubelski, a inne zrodlo podaje o 49 tysiacach zolnierzy Piskora idących do niemieckiej niewoli przed 22 wrzesnia - te dziwne rozbieznosci biorą sie z faktu, ze nie wszyscy dowodcy zgodzili sie z rozkazem kapitulacyjnym Piskora - Roweckiego dnia 20 wrzesnia, a tylko trzy polskie jednostki tj. Krak. BK, 6 DP i Warszaw. Bryg. Panc. - Motor. Roweckiego liczace razem 16 tys. zoln. podporzadkowaly sie Piskorowi po  godz. 10.20 dnia 20 wrzesnia, kiedy zawarl rozejm z Niemcami. Wiele oddzialow natknelo sie na Armie Czerwoną juz świtem 20 wrzesnia na wschodnim przedpolu Tomaszowa Lubelskiego oraz w ciągu dnia 20 wrzesnia pod Lubyczą Królewską i wsią Kniazie; po drugie z kwalifikowania jencow zamieszkalych na wschod od Wisly, jako odsylanych do Sowietow. Czesc zolnierzy z 4 baonu 2 pułku strzelców podhalańskich, 22 DP armii "Kraków", jak i wiele innych pododdzialow do 20 wrzesnia podporzadkowanych generalowi Piskorowi, walczylo na E-N-E, E oraz S-E od Tomaszowa Lubelskiego nadal w dniach 20 - 25 wrzesnia 1939 roku; np. czesc GO "Jagmin" dnia 23 września 1939 roku we wsi Chorążanka w gminie Majdan Górny o kilka kilometrow na E-N-E od Tomaszowa Lubelskiego zostala okrazona przez Armie Czerwona i Niemcow, mała grupa żołnierzy zostala zapewne rozstrzelana przez sowietow. Dopiero dnia 25 wrzesnia 1939 roku pod Narolem pozostalosci 55 DP kapitulują przed Niemcami, aby nie wpasc do niewoli sowieckiej.

Z grupy gen. Kazimierza Sosnkowskiego tylko do niem. niewoli poszlo dn. 18 wrzesnia 13 tys. zoln., a 19 wrzesnia dalsze 10 tys. - lacznie 34 tysiace do dnia 21 wrzesnia, gdy Niemcy cofneli sie spod Lwowa. Juz dnia 18 września, pod wpływem informacji o agresji sowieckiej i zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza, generał Sosnkowski podjął decyzję o zaniechaniu marszu na Lwów, rozwiązaniu ugrupowania i przebijaniu się małymi grupami na Węgry, a o godz. 16.00 dnia 18 wrzesnia nakazał zniszczyć samochody i sprzęt artyleryjski oraz rozpuscic żołnierzy, którzy nie mieli zamiaru przebijać się za granicę lub walczyc. Te bledne rozkazy i decyzje wywolaly dnia 19 wrzesnia ogromne zamieszanie w naszych szeregach, ale nadal dnia 20 wrzesnia od godz. 4.00 rano do 18.00 wieczorem prowadzilismy natarcie na Lwow. W tym samym momencie po poludniu dnia 20 wrzesnia 1939 roku pod Zboiskami zaatakowali nas sowieci, ktorzy zamkneli pierscien okrążenia wokol Lwowa i zaczeli o zmierzchu 20 wrzesnia przejmowac od Niemcow pozycje pod Holoskiem Wielkim; wieczorem 20 wrzesnia 1939 roku gen. Sosnkowski podjął decyzję zniszczenia pozostałego ciężkiego sprzętu oraz rozwiązal pozostałe oddziały; pod Lwowem cały czas jednak w nocy 20 na 21 wrzesnia walczyli polscy zolnierze z sowietami mimo, ze Sosnkowski dał wolną rękę swoim oficerom i żołnierzom, a sam natomiast z 300 ochotnikami wyruszył do Dublan opuszczając swoje stanowisko. Przed południem 21 września Niemcy odeszli spod Lwowa w kierunku Sanu i przekazali stanowiska sowietom na północ, zachód i południe od miasta; w tym samym czasie resztki oddziałów generała Sosnkowskiego zostaly okrązone przez wojska sowieckie; dochodzi do krwawych walk z Armią Czerwona i kapitulacji wieczorem 21 września pod Laszkami Murowanymi; grupa ochotników generała Sosnkowskiego dnia 21 wrzesnia poszla w rozsypke i wczesnym rankiem 22 wrzesnia w Dublanach ruszyła bez niego, aby przebić się do Lwowa od strony wschodniej - skapitulowali takze przed kawaleria sowiecką; większość luznych grup wpadła po drodze w ręce sowietów w dniach 21 - 23 wrzesnia 1939 roku, ale części udało się dotrzeć aż do granicy wegierskiej, m.in. gen. Sosnkowskiemu i płk. Prugar - Ketlingowi.

Ogólnie zarejestrowano 453 / 466 + 587 / 588 = 1 milion 154 tysiace jencow, 

z tego od switu 17 wrzesnia: okolo 1 milion 020 tys. zoln. Wojska Polskiego. 

Najwięcej oficerów i zolnierzy poszlo do sowieckiej niewoli w dniach od 25 września do 7 października 1939 roku.  

Po 5 lub nawet 7 dniach walk sowieci ostatecznie zdobyli Chelm Lubelski 25 wrzesnia lub 27 wrzesnia 1939 roku;  ta druga data wg IPN. Wspomagali ich w tym komunistyczni dywersanci z Wandą Wasilewską, ktora byla "potwornie przybita", gdy bolszewicy dnia 07 pazdziernika wycofywali sie za Bug po parunastu dniach okupowania tego miasta (dnia 23 wrzesnia wycofaly sie z Chelma polskie szpitale polowe az do rej. Hrubieszowa; tylne polskie straze są swiadkami okrutnych mordow na polskich oficerach dokonywanych przez kolaborantow, a milicja komunistyczna morduje zolnierzy nawet na ulicach). Jeszcze ostatniego dnia obrony 25 wrzesnia miasto nie bylo calkowicie okrązone, a polska piechota zajmowala tez pozycje w pobliskich lasach; centrum obrony byly nasze koszary, a ulice zabarykadowano; walki trwaly do 17.30 tego dnia, a sowieci wzieli w miescie do niewoli, po 5 godzinach ciezkich walk, az 8.000 polskich zolnierzy. 

Nasza 39 DP broni sie takze przed sowietami w rejonie Krasnobrodu, gdzie ponosi wielkie straty 25 wrzesnia. Dnia 24 i 25 wrzesnia sowieckie wojska opanowaly Zamosc, mimo ze na jego polnocno - wschodnim i wschodnim przedpolu juz od godzin przedpoludniowych 23 wrzesnia toczylismy krwawe walki przebojowe z pancernym oddzialem Armii Czerwonej (w Zamosciu byl od nocy 19 na 20 wrzesnia 1939 roku zmotoryzowany pododdzial sowiecki, z ktorym starl sie switem 20 wrzesnia 2 rezerwowy pp ppłk S. Gumowskiego z naszej 29 BP pulkownika Bratro, a co potwierdza dziennik VII Korpusu niemieckiego i dokumenty 27 DP oraz sprawozdanie pulkownika Bratro w Majdanie Skierbieszowskim rano 20 wrzesnia; sugeruje, ze to zmotoryzowana jednostka NKWD, ktora dotarla dnia 19 wrzesnia do Sokala, a z ktora takze walczyli switem 20 wrzesnia nasi zolnierze generala Piskora na wschodnich i polnocnych przedpolach Tomaszowa Lubelskiego; wobec obsadzenia Hrubieszowa w dniu 17 wrzesnia przez sily Frontu Polnocnego generala Deba Biernackiego, nie mogly byc to raczej sowieckie oddzialy z Wlodzimierza Wolynskiego; w nocy 20 / 21 wrzesnia 1939 roku prawdopodobnie sowiecki oddzial lącznikowy, wg niezweryfikowanych dokumentow publikowanych w latach 2008 /2009, mogl takze byc przepuszczony przez niemiecka 4 Dywizje Lekka po szosie Tomaszow Lubelski - Zamosc, a sowieci obiecywali wowczas wsparcie przeciwko Polakom w walkach generala Kruszewskiego pod Labuniami z niemiecka 27 DP dnia 20 wrzesnia. Jest tez informacja, ze dnia 20 wrzesnia 1939 roku Niemcy wycofali sie z Tomaszowa Lubelskiego i, ze wkrotce zastapila ich tutaj Armia Czerwona. W Zamosciu po wkroczeniu Armii Czerwonej dochodzi do zabojstw polskich zolnierzy na ulicach miasta). W dniach 25 - 27 wrzesnia Armia Czerwona atakuje na osi Krasnobrod - Rudka.

Sowieci i Federacja Rosyjska obecnie, nie publikuja strat Armii Czerwonej po 25 wrzesnia 1939 roku, tj. w trakcie glownych bitew z Armia Czerwona na centralnych ziemiach polskich podczas kampanii wrzesniowej przeciwko Związkowi Sowieckiemu. 

Wojska generalow Jana Kruszewskiego, Jerzego Wolkowickiego i Emila Krukowicza - Przedrzymirskiego, Dindorffa - Ankowicza oraz Piekarskiego a takze gen. Olbrychta  zostaly z trzech stron zaatakowane przez sowietow i w ostatnim momencie w lesie pod Góreckiem Kościelnym o godz. 17.30 dnia 26 wrzesnia podpisalismy z Niemcami akt kapitulacji połączonych wojsk Armii gen. Przedrzymirskiego i Grupy Operacyjnej gen. Kruszewskiego, a Niemcy oslonili swoimi ariergardami jeden z wiejskich traktow, abysmy tym korytarzem bezpiecznie wycofali sie do ich linii - bowiem nasze wojska zaangazowane juz 7 dni w krwawe boje z Armią Czerwoną nie nadazaly za szybko odchodzącymi Niemcami w kierunku Wisly. Sowieci z 44 Dywizji Strzeleckiej od 25 do 27 wrzesnia caly czas prowadzili ostrzal artyleryjski naszych pozycji. Tylko 7500 polskich zolnierzy zdolalo się poddac Niemcom 26 i 27 wrzesnia, a przeciez liczbę zolnierzy Frontu Polnocnego szacuje się na okolo 100.000 do 130 tysiecy ludzi w dniach 18 - 20 wrzesnia. Niektore polskie pododdzialy odeszly znowu na południowy - zachód ku rzece San, ale nie uniknely radzieckiej niewoli w dn. 26 - 28 wrzesnia. Wielu zolnierzy przedzieralo sie na Wegry, np. dowodca 31 pułku Strzelców Kaniowskich, ppłk Wincenty Wnuk. 

Przykladowo Front Białoruski odnotowal 27 września 19.909 jeńców polskich, a tego samego dnia 27 wrzesnia w pasie dzialan Frontu Ukraińskiego az 44.216 jeńców: na polnoc, wsch. i pld. - wsch. od Wlodawy walczyly z sowieckimi oboma Frontami w dniu 27 wrzesnia jednostki Floty Pinskiej, KOP generala Ruckemana - Orlika, pozostalosci GO "Grodno", oddzialy podporzadkowane - okolo 30.000 ludzi - generalowi F. Kleebergowi, daleko na poludniu pod Krukiennicami GO Andersa, bronią sie przed Niemcami Hel, Warszawa i Modlin, a dnia 27 wrzesnia konczy sie koncentracja Grupy plka Zieleniewskiego, walczą jeszcze polskie oddzialy w lasach pod Rawą Ruską, ale przede wszystkim na wschod od Bilgoraju w lasach walczą z Armią Czerwoną okrązone dywizje rozwiązanego Frontu Polnocnego i wg mnie okolo 35.000 zolnierzy polskich poddaje sie sowieckiemu Frontowi Ukrainskiemu nocą 26 na 27 wrzesnia i 27 wrzesnia, co wiemy dzieki uprzejmosci sluzb archiwalnych Federacji Rosyjskiej - Zwierzyniec i Jozefow Armia Czerwona zajela 27 wrzesnia, a Bilgoraj sowieci przejeli dnia 28 wrzesnia. Rejon miasta Krasnik dnia 02 pazdziernika 1939 roku - sowiecka kawaleria i czolgi. 

Dnia 27 września "po kapitulacji oddziałów armii gen. Przedrzymirskiego, na czele grupy ok. 300 żołnierzy gen. Wołkowicki przebijał się" przez sowieckie okrazenie nad San i 28 wrzesnia dostaje sie do sowieckiej niewoli.  

Ale są jeszcze tacy co po południu dnia 28 września liczą albo na pomoc sowiecką, albo na wydostanie sie z Twierdzy Modlin na poludniowy - wschod w strone Pragi warszawskiej: w Modlinie być może myślą o tym gen.  Thommee i pułkownik Staich. O godz. 16.00 dnia 28 września podpisano kapitulację Modlina, w której zadecydowano o obsadzeniu tej Twierdzy przez Niemców już 29 września. Wieczorem dnia 28 września radio Warszawa nadaje komunikat specjalny o kapitulacji Stolicy tylko przed Niemcami (odebrany np. na poczcie we Włodawie przez Kleeberga), co potwierdza takie  informacje z radia niemieckiego z dnia 27 września. Wieczorem 30 września radio BBC powtarza informację co ostatecznie wpływa na zmianę planów Kleeberga. Ostatni komunikat radiowy z Warszawy dnia 01 października przed godz. 15.00 odebrał np. major Dobrzański. W wyniku kapitulacji Stolicy do niewoli niemieckiej poszło ok. 88 tysięcy żołnierzy, a do sowieckiej około 32 tysięcy (byli to mieszkańcy terenów na wschód od Wisły; jest tez inf., ze sposrod 120 - 140 tys. jencow ze stolicy, do niewoli sowieckiej poszla polowa?)! Pierwsi odchodzili do niewoli obrońcy Pragi od godziny 20.00 dnia 29 września, tak do sowieckiej jak i do niemieckiej. Do obozu w Legionowie pieczę nad naszymi żołnierzami mają polscy oficerowie i niemiecka straż, ktora zdawala tych jencow w sowieckie rece. 

Modlin otrzymal z Warszawy informacje o warunkach rozejmowych i kapitulacyjnych dopiero o 04.00 rano dnia 28 września, a Hel już w nocy 27 / 28 września. W Jablonnie rozmowy o kapitulacji Twierdzy Modlin rozpocząl gen. Cehak dnia 28 wrzesnia, dokument ma godzine 16.00. Juz przed świtem tego dnia gen. Thomme wydal rozkaz o wywieszeniu białych flag w Modlinie, mimo ze dopiero o 4 rano 28 wrzesnia mial informacje z Warszawy o decyzji kapitulacyjnej. Podaje sie, ze nasi zolnierze z Twierdzy Modlin szli do niemieckiej niewoli 28, 29 i 30 wrzesnia, ale dlaczego tylko ok. 20 tysiecy trafilo ostatecznie do Niemcow, wg niektorych zrodel. Wg Niemcow dnia 28 wrzesnia poddalo sie im z Modlina 35.200 zolnierzy polskich. Nastepnego dnia 29 wrzesnia kapituluje okolo 6.300 naszych zolnierzy, po podpisaniu formalnego aktu honorowej kapitulacji wylacznie przed Niemcami wlasnie 29 września na drodze z Nowego Dworu do Jabłonny koło Suchocina. Czyzby tych 5000 / 6000 walczylo jeszcze w dniach 28 do 30 wrzesnia 1939 roku z sowietami, a nie tylko z Niemcami? Ostatnie walki w twierdzy Modlin to 29 i 30 września do rana. Dlaczego dopiero dnia 30 września 1939 roku ponad 6 tysiecy naszych zolnierzy poszło do niemieckiej niewoli? Tlumaczyli jakoby Niemcom podczas negocjacji dnia 29 wrzesnia, ze nie wiedzieli o tym, że Warszawa skapitulowała! Do dnia 05 pazdziernika liczba jencow rejestrowanych przez Niemcow nieco wzrosla i osiagnela wlasnie 42 tysiace, w tym 2.000 oficerow.

Grupa plka Plonki z Majdanu Golczanskiego w dniu 01 pazdziernika przeszla do Momot i dnia 02  pazdziernika skapitulowala przed sowietami pod tą wsia, majac jeszcze 8.000 zolnierzy. Lacznie do niewoli sowieckiej poszlo od 10.000 do 15.000 polskich zolnierzy z Grupy pulkownika Zieleniewskiego, z ktorych wiekszosc potem zginela - Zieleniewski popelnil fatalny blad poddajac sie sowietom, a nie Niemcom, ktorzy tez oferowali przyjecie  polskiej kapitulacji (Niemcy przyjeli oczywiscie polskie prosby o wziecie do niewoli  zolnierzy Kleeberga, drobnej czesci bylego Frontu Polnocnego, czesci kawalerii Andersa, czesci Grupy "Dubno" oraz Warszawy z Modlinem; dzieki temu w niewoli niemieckiej uratowaly sie tysiace zolnierzy Wojska Polskiego); jednak 1.300 polskich zolnierzy zdolalo poddac sie Niemcom dnia 30 wrzesnia. Akt kapitulacji przed Rosjanami podpisalismy dnia 01 pazdziernika we Frampolu, nie wiedzac tego dnia, ze po zmianie linii granicznej dnia 29 wrzesnia, sowieci zaczną sie cofac za Bug. Do rzeki Tanew odskoczyly 16, 19, 25 kmk Janczewskiego i Lewandowskiego, ale 03 pazdziernika rozwiązali sie bedąc okrązeni przez sowietow; podobnie unikneli niewoli Lozinski i Piatkowski z 12 i 15 kmc. Jeszcze dodajmy, ze sowieci zdobyli prawie 50 tys. karabinow, pistoletow i roznych km-ow, a takze 9 mln szt. amunicji, w trakcie kapitulacji Zieleniewskiego; liczby te sugerują, ze polskich zolnierzy w Grupie Zieleniewskiego bylo nie 15 tysiecy, a 2 lub 3 raza wiecej. 

Po 01 pazdziernika Armia Czerwona kontynuowala zaczepne dzialania przeciwko Kleebergowi 

atakując go od polnocy, od wschodu i od polnocnego - zachodu (a takze blokując od zachodu), az do momentu kiedy polscy zolnierze (tylko 17000) po godz. 10.00 dnia 06 pazdziernika rozpoczeli wymarsz do niemieckiej niewoli. Aby uratowac wielu polskich zolnierzy, Kleeberg zwalnial ich do domu juz pod Wlodawą - szli oni potem wzdluz linii kolejowej na Lukow, omijając pole bitwy z sowietami; Kleeberg rozwiązywal tez mniej przydatne oddzialy na początku pazdziernika na poludnie od tegoz Lukowa opanowanego od 24 wrzesnia przez sowietow. 

Z meldunku Kleeberga -  meldunek Kleeberga z godziny 20.00 dnia 03 października przekazany na stacji kolejowej w  Krzywdzie wyższym dowódcom, opublikował Adam Epler w 1943, a za nim Jan Wróblewski, strona 149 - wiadomo zaś o  ogromnych stratach sowieckich w czołgach i pojazdach pancernych od dnia 01 października  włącznie do wieczora 03 października: STO CZOŁGÓW w trakcie walk między Parczewem, Kockiem i Łukowem! Dodam dla wyjaśnienia, że Epler w 1943 roku nie mógł napisać, że sto czołgów stracili sowieci. Szkoda, że w 1989 roku także Wydawnictwo MON nie mogło podać, że Kleeberg walczył po 17 września tylko z sowiecką bronią pancerną. Do glownego kilkudniowego - od 01 (od wieczora) do 06 pazdziernika - starcia z nią doszlo na wzgorzach okalających Łukow od poludniowego - zachodu i dlatego w nomenklaturze europejskiej bitwa ta nazywa sie - "pod Łukowem". Autor nie ma informacji o utracie samochodow opancerzonych przez Niemcow w dniach 02 (po godz. 07.15 rano) i 03 pazdziernika na zachod od Kocka; jest inf. jakoby w Oszczepalinie Pierwszym kolo Kocka dnia 01 pazdziernika zostalo zniszczonych przez Polakow kilka niemieckich pojazdow pancernych byc moze z 13 Dyw. Zmot., ktore to jechaly z delegacją do dowodztwa sowieckiego w Brzesciu Litewskim przez Kock zajety przez Armie Czerwoną; nie zmienia to w niczym mojego powyzszego stwierdzenia o sowieckich stratach pancernych w bitwie pod Lukowem. 
Czytelnikom tej strony wyjaśniam, że niemiecka dywizja zmotoryzowana (ktora 30 wrzesnia switem wyszla ponownie zza Wisly na jej  wschodni brzeg i miala zadanie odseparowac SGO "Polesie" wzdluz Wieprza od Lubelszczyzny, gdzie po zmianie przebiegu linii granicznej z Wisly na Bug, mogly sie skierowac nasze wojska; ta czolowa dywizja niemiecka miala nawiazac kontakt z sowietami w rejonie Kocka, dzieki czemu wypelniala luke miedzy dwoma sowieckimi Frontami: Bialoruskim i Ukrainskim;  wielką reklame zrobiono niemieckim 3 samochodom pancernym, ktore 01 pazdziernika wpadly w nasze rece na SW od Radzynia Podlaskiego - bylo to rzeczą normalną, bowiem sowieci i Niemcy prowadzili razem dzialania przeciwko Polakom, koordynujac uderzenia i uzgadniajac wlasne pozycje - zobacz link powyzej) nie posiadała czołgów a tylko kilkanaście samochodów opancerzonych, które i tak na początku października były w stanie nie nadającym się do walk. 
Niemcy w starciu z Kleebergiem, ktoremu podlegalo w tym momencie 24 do 25 tysiecy zolnierzy, ponieśli calkowitą klęskę w dniu 05 października 1939 roku i o 

godzinie 17.30 tego dnia zarządzili odwrót swoich wojsk na całej linii walk - 

odwrót na wschód, za sowieckie stanowiska (takie blyskawiczne przemieszczenie sie trzech pulkow niemieckich moglo wynikac z zaplanowanego bombardowania przez lotnictwo sowieckie stanowisk polskich), był tak szybki, że nie mogliśmy ich dogonić, a nocą 05 / 06 października nasi przedstawiciele nie mogli odszukać niemieckiego generała i jego sztabu dywizji - dopiero ok. 08 rano dnia 06 pazdziernika 1939 roku general Otto osobiscie skontaktowal sie we wsi Gulow z generalem Kleebergiem; jednak 

sowiecki atak prowadzony cały dzien 05 października między Krzywdą a wsią Burzec i sowiecka nawałnica artyleryjska az do godz. 04.00 rano dn. 06 października 

już po rozejmie z Niemcami, zmusiły Kleeberga juz o godz. 19.30 dnia 05 pazdziernika do decyzji o natychmiastowym skapitulowaniu przed Niemcami. 

Dlaczego o tej bitwie "pod Kockiem" nie pisze Guderian oraz szef niemieckiego sztabu generalnego gen. Franz Halder? Dlaczego nie pisze sie, ze Niemcy mieli sowieckie wsparcie lotnicze w tej bitwie? A co do liczby zolnierzy podleglych Kleebergowi: przeciez bylo ich 06 pazdziernika rano jeszcze 19.860, jak ustalił płk. Grzeszkiewicz. 

Sowieckie natarcie pancerne (podczas tej nocy Niemcy nie mieli styku z polskimi oddzialami; zobacz tez: Wojciech Roszkowski i Cat Mackiewicz) prowadzone do godz. 01.00 w nocy 05 na 06 pazdziernika zmusilo nawet naszą kawalerię (czesc 3 PSK pplk Malysiaka dnia 06 pazdziernika w sposob zorganizowany odeszla spod Kalinowego Dolu nad Wieprzem na NW pod Zelechow i tam pod Kosinami rozwiązala sie dnia 12 pazdziernika) do poddania się Niemcom, wzbudzając ich podziw i wielkie zdziwienie, że wygrali przegraną dla nich bitwę. Nasze straty byly mniejsze niz Niemcow i wyniosly tylko 323 + 20 zoln. lub jedynie 250 ludzi. Wszyscy dowodcy w nocy 05 na 06 pazdziernika 1939 roku dostali pozwolenie na prowadzenie dalszej walki z agresorem sowiecko - niemieckim; 06 pazdziernika czesc oddzialow przesuwa sie za odchodzącymi sowietami poza linie Lukow / Kock; 07 pazdziernika trwaly walki z Niemcami na obszarze, gdzie skapitulowaly glowne sily generala Franciszka Kleeberga; 07 i 08 pazdziernika walki z sowietami przesunely sie na wschod w kierunku Parczewa i nawet na wschod od tego miasteczka w kierunku Wlodawy; 08 pazdziernika Niemcy oczyscili pole bitwy i oglosili o zakonczeniu walk z SGO "Polesie". Uzgodniony akt honorowej kapitulacji przekazali parlamentariusze polscy o godz. 02.00 w nocy 05 na 06 pazdziernika, a ok. 08 rano 06 pazdziernika 1939 roku general F. Kleeberg wraz z pulkownikiem M. Lapickim i majorem T. Grzeszkiewiczem czekali na przyjazd generala Otto do wsi Gulow skad pojechali do Kocka; o godz. 10.00 dnia 6 października rozpoczęło się trwajace 3 dni składanie broni, przez prawie 17.000 zolnierzy, wzdluz wyznaczonych tylko na dzien 06 pazdziernika korytarzy / traktow. Przed złożeniem broni żołnierzom odczytano pożegnalny rozkaz - napisany ok. godz. (19.50) 20.30 dnia 05 pazdziernika - gen. Franciszka Kleeberga, a w nim informacje: "Dziś jesteśmy otoczeni, a amunicja i żywność są na wyczerpaniu. Dalsza walka nie rokuje nadziei". Tak wiec, kiedy Niemcy od trzech godzin wycofywali sie na wschod i wlasnie oderwali sie od naszego poscigu, Kleeberg pisze o otoczeniu nas przez drugiego agresora; pisze tez o braku amunicji ale glownie przeciwpancernej, bo przeciez mielismy czym prowadzic poscig za Niemcami, a pare godzin wczesniej wygrac z nimi bitwe. Wlasnie ostatni rozkaz generala Franciszka Kleeberga napisany okolo godziny (19.50) 20.30 dnia 05 pazdziernika 1939 roku, ma wiele innych ciekawych stwierdzen: wg pana Boguslawa Guza dokument ten podaje o "trzydniowej bitwie pod Serokomla", a podobnie tez strona www.bankier.pl - "... ostatnio w trzydniowej bitwie pod Serokomla z Niemcami..."; jednak falszuje to "wikisource" podajac o "pieciodniowej" wersji tej bitwy! Najlepiej z tej zaskakujacej informacji Kleeberga wybrnela strona ww2.boom.ru usuwajac zdanie o Serokomli z rozkazu! Pamietajmy tez zdanie o "demoralizacji" w Kowlu i zmianie kierunku marszu przez Kleeberga - przez 50 lat to zdanie nie istnialo, a nastepnie, do dzisiaj, polscy historycy nie wiedza, czy decyzja o marszu na Warszawe zapadla w Kamieniu Koszyrskim dnia 22 wrzesnia 1939 roku, czy raczej dnia 23 wrzesnia pod Kowlem. Niemieckie zrodlo pt.: "Heeres Verordnungsblatt" z 1940 roku podaje date koncową walk pod Kockiem na 07 pazdziernika 1939 roku. Dlaczego polscy historycy milczą o walkach 07 i 08 pazdziernika z agresorem sowiecko - niemieckim na obszarze Lukow / Kock / Parczew? Tak wiec dowodca SGO "Polesie" nie mogl sie pomylic co do 3 dni walki z Niemcami pod Serokomla, a ponadto podal, ze nie byla to bitwa pod Kockiem i Lukowem, czy Zelechowem i Parczewem. Podobnie niemiecki general Nikolaus von Vormann pisal o 3- dniowej bitwie trwajacej od 02 do 04 pazdziernika 1939 roku. Pod Kockiem 04 i 05 pazdziernika grupa operacyjna "Polesie" generała Franciszka Kleeberga "ostatni bój w obronie Polski stoczyla, bedac otoczona przez dywizje sowieckie i niemieckie", jak to celnie podsumowal w swojej homilii Biskup Polowy Wojska Polskiego gen. dyw. prof. dr hab. Tadeusz Płoski w dniu 17 wrzesnia 2009 roku (zginal tragicznie na Smolenszczyznie dnia 10 kwietnia 2010 w katastrofie lotniczej wraz z Prezydentem RP Lechem Kaczynskim - zwierzchnikiem polskich sil zbrojnych, dowodztwem Wojska Polskiego i innymi osobami). Cytowane zdanie po raz pierwszy pojawilo sie dnia 16 wrzesnia 2009 roku rano w tekscie Pana Józefa Szaniawskiego w: "www.naszdziennik.pl". Rowniez W. Sukiennicki w "Biała księga. Fakty i dokumenty z okresu dwóch wojen światowych" (Paryż 1964) pisze, ze ostatnia bitwa Grupy wielkich jednostek wojska polskiego dowodzonych przez gen. Kleeberga byla prowadzona "przeciwko nacierającym na nią z obu stron wojskom niemieckim i sowieckim" i trwala od 01 do 07 października 1939 roku (s. 89). W dniu 06 pazdziernika Niemcy zarejestrowali tylko 8.000 polskich jencow, co oznacza, ze 12 tys. polskich zolnierzy walczylo nadal z Armią Czerwoną i z Niemcami. W dniu 07 pazdziernika tylko 2 dowodcow dywizji i 100 oficerow poszlo do niewoli niemieckiej, ale wg mnie jest to pomylka zrodlowa i trzeba przyjac liczbe 1.000 oficerow; oznaczaloby to, ze ok. 250 oficerow nadal walczylo z sowietami w dniu 07 pazdziernika?; ostatecznie w dniu 08 pazdziernika 1939 roku Niemcy mieli juz 2 dowodcow dywizji, 1255 oficerow i 15.600 polskich zolnierzy; jednak Dowodztwo Wehrmachtu oglosilo, ze w rejonie Kocka pojmano az 25.000 Polakow, co sugeruje, ze 8.000 naszych zolnierzy trafilo do sowieckich obozow miedzy 01 a 08 pazdziernika 1939 roku. 

Nasza kapitulacja była honorowa, a niemiecki dowodca XIV Korp. Zmot. gen. piech. Gustav von Wietersheim wygłosił mowę przed pałacem Jabłonowskich na temat nieugiętej postawy Polaków, w asyście gen. por. Paula Otto i kompanii honorowej w Kocku, a nastepnie goscil polskiego generala sniadaniem w palacu - zobacz historycy.org. Podobne opinie o polskich zolnierzach mial niemiecki general Erich von Manstein / von Lewinski: "... walczyl on (tj. polski zolnierz) z wielką odwagą i wykazal sie olbrzymią determinacją...". Podczas rozmow kapitulacyjnych Warszawy w dniach 27 - 28 wrzesnia 1939 roku rowniez generalowie Petzel (powiedzial do generala Kutrzeby podając mu reke: "Szczęście wojenne nam bardziej sprzyjało. Byliśmy przeciwnikami, ale nie jesteśmy przecież osobistymi wrogami") i Johannes Albrecht Blaskowitz zachowali sie wyjątkowo honorowo, a podczas kapitulacji Twierdzy Modlin, podobnie generalowie Bohme i Strauss (general Strauss wyrazil "wyrazy uznania za dzielna postawe Modlina" i rozkazal pozostawic szable polskim oficerom; general Thomme podziekowal generalowi Straussowi za "rycerska forme w jakiej strona niemiecka dokonala przejecia twierdzy" Modlin) dnia 29 wrzesnia 1939 roku. Sowieci jeszcze gospodarujący w Kocku mogli się temu tylko bezradnie przyglądać. Jednak pod Krzywdą w walkach z sowietami nie wszystkie oddzialy mogły pójść do niemieckiej niewoli, a wpadły w ręce Armii Czerwonej (przykladem jest znany hrabia Stanislaw Zarako Zarakowski, ktory walczyl do 05 października w Samodzielnej Grupie Operacyjnej "Polesie" i dostal sie tego dnia do sowieckiej niewoli kolo Lukowa, wiec stworzono mu zyciorys, ze bezposrednio spod Lukowa "wrócił do Wilna, gdzie pracował jako administrator hotelu, robotnik budowlany i buchalter"), ktora popołudniem 06 pazdziernika zaczela odchodzic na wschod pod Radzyn i Parczew. 

Skladanie broni przed Niemcami w pierwszym dniu zakonczylo sie o godz. 18.00 dnia 06 pazdziernika, a do niewoli poszlo (w dniach 06 i 07 pazdziernika) 4 polskich generalow: Franciszek Kleeberg, Podhorski, Młot – Fijałkowski i Kmicic – Skrzyński oraz (w dn. 06 pazdziernika) 8.000 polskich zolnierzy, ale ostatecznie do 08 pazdziernika az 1251 / 1255 oficerów. Jeden z ostatnich naszych regularnych oddzialow - batalion "Wilk" - w tym rejonie skapitulował przed Niemcami w dniu 07 października 1939 roku. Dnia 07 pazdziernika wysocy oficerowie polscy po noclegu w hotelu w Lodzi, uzbrojeni w bron krotka, w mundurach, robili zakupy w centrum Lodzi, informujac jednoczesnie cywilow o ostatnich bojach z agresorem sowiecko - niemieckim na poludniowym Mazowszu. Dnia 08 pazdziernika Niemcy oglosili komunikat o zakonczeniu oczyszczania terenu w tym rejonie walk, a sowieci biorą do niewoli  ostatnich kleeberczykow na wschod od Parczewa. Jeszcze w dniach 12 - 14 pazdziernika polski oddzial stoczyl walke z Niemcami pod Serokomlą.  Podobnie pod Wlodawą w dniu 08 pazdziernika doszlo do starcia z sowietami pozostalosci 41 pp i 76 pp, ale miasteczko to Armia Czerwona opuscila dopiero 14 pazdziernika.